Innoveren in het onderwijs, kan dat eigenlijk wel?

De titel is negatief gesteld, en toch zit er een kern van waarheid in. Je moet jezelf afvragen of je per definitie innovaties in het onderwijs wilt. Mijn visie is dat innovaties de mensheid als geheel verder helpen tot er een wereld zal zijn waar geen conflicten/minderheden/schaarste meer zullen zijn (ja, heerlijk utopisch!). En dus zie ik het als een van mijn taken als onderwijzer om ook in mijn vakgebied de grenzen, en het liefst daarbuiten, op te zoeken om binnen het onderwijs het onderste uit de kan te halen wat betreft mogelijkheden van leerkrachten en scholen ten behoeven van leerlingen.
Ik wil dus meer innovaties in het onderwijs. In eerste instantie een persoonlijke aangelegenheid. De manier van lesgeven op de manier van jaren geleden (okay, 2006) strookte totaal niet met mijn visie op leren en onderwijs. Bovendien is het mijn manier om energie uit mijn werk te halen; zoeken naar nieuwe mogelijkheden, tegen de stroom in, de wetten van het onderwijs proberen te tarten. Ik zie overigens overal 'onderwijs', en dat kan ook wel eens vervelend zijn, een soort overkill aan informatie, altijd maar blijven nadenken over onderwijs...
Ten tweede vanwege de veranderende wereld, zonder daar verder heftig op in te gaan; iedereen kan daar een invulling aan geven.
Ten derde, persoonlijke ontwikkeling; ervaringen die je opdoet, zowel prive als professioneel, maken dat je anders naar je manier van lesgeven gaat kijken. Dit geldt ook voor de 'bedrijfsvoering' van een school op meso-niveau en zelfs op macro-niveau. Dit werkt ook de andere kant op, om jezelf te blijven ontwikkelen zal je jezelf zo af en toe opnieuw moeten uitvinden, kritisch naar jezelf kijken en daar handelingen aan verbinden om je manier van werken te 'verbeteren'.
Maar wat is innoveren eigenlijk? Mijn invulling bestaat uit het dusdanig veranderen van processen zodat die een blijvende impact hebben op je manier van werken en dus op leerlingen/leerkrachten/ stakeholders. Ook het invoeren van nieuwe processen die eenzelfde impact hebben op een school valt bij mij onder de noemer innoveren. Een soort revolutie in je klas/ school.
Dit betekent simpelweg dat het overgrote deel van wat men een 'innovatie in het onderwijs noemt' geen innovaties zijn, maar een verbetering van processen. Alle aanschaf van hardware is per definitie geen innovatie, totdat je er bepaalde dingen mee gaat doen die als innovatief bestempeld kunnen worden. Wat dat betreft zou je haast kunnen stellen dat het aanschaffen van een nieuwe rekenmethode innovatiever is, daarbij pas je je manier van lesgeven als leerkracht/leerling en school volledig aan. Ik vind rekentuin geen innovatie binnen een school, het is wel een innovatief product, het heeft de wereld van de content redelijk opgeschud (net als bijvoorbeeld Snappet) en goed te gebruiken. Maar wanneer je kritisch kijkt wat het doet voor de leerlingen en school is het geen innovatie, hoogstens een verbetering van een proces (in dit geval; automatiseren van rekensommen).
Ook een iPad is geen innovatie voor het onderwijs. Wel als product, uiteraard.
Blijkbaar zijn er alleen op het gebied van leerkrachthandelen veranderingen te benoemen die zich als innovatief kunnen laten bestempelen. Hoe kan dat er dan uitzien? Op microniveau, geen probleem, als leerkracht heb je veel vrijheid om je lessen naar eigen hand te zetten. Dus wanneer je de middelen hebt ben je vrij om te experimenteren. En dat gebeurt op grote schaal, er zijn tal van bronnen die proberen alle ideeën en enthousiastellingen te kanaliseren.
Echter, op meso- en macroniveau gebeurt er te weinig, en daar gaat het naar mijn idee fout. Andere manieren van lesgeven, alle initiatieven van eduapp, boek2.0, reisgidsdigitaalleermateriaal (nog in ontwikkeling), MOOCs, workshops tot nascholingstrajecten het levert naar mijn idee te weinig op. Het is te vrijblijvend en het heeft geen blijvend effect op het handelen van leerkrachten/ scholen. Daar liggen een aantal voor hand liggende redenen aan ten grondslag, niet iedereen wil/kan/mag vernieuwen, veranderingen in een school zijn zeer complex, er ligt momenteel teveel nadruk op opbrengsten en kennis.
Maar, ik zie ook lichtpuntjes. Van alle kanten, ook van minister Bussemaker, lijken soft skills en de focus op vaardigheden een grotere plek te krijgen binnen het onderwijs. Ook vanuit het bedrijfsleven is de roep naar andere 'type' werknemers. Kennis komt steeds meer op de tweede plaats. Het gaat er niet meer om wat je weet, maar wat je kan. Deze veranderingen maken dat leerkrachten zich minder hoeven te focussen op kennisoverdracht. Uiteraard blijven rekenen en taal de basis van 'alles'.
Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat scholen minder hoeven te kijken naar leerlingen als cijferkanonnen. De vraag is niet meer, hoeveel leerlingen halen gemiddeld hoger dan een 8 op een toets, of hoeveel CITO groen heb ik op mijn klassenstaat. De vraag wordt; wat voor soort leerlingen willen we afleveren in de maatschappij? Deze vraag geeft leerkrachten de ruimte een meer onderzoekende houding aan te nemen. Wat werkt wel en wat werkt niet? Uitkomsten worden minder belangrijk, processen wordt belangrijker. Deze ontwikkeling geeft de leerkracht ruimte om te expirementeren, te onderzoeken, te vernieuwen. Dat is naar mijn idee de kracht van het Finse onderwijs. Het gehele onderwijs is een experiment/ onderzoek. Leerkrachten reflecteren constant op hun eigen pedagogisch didactisch handelen. Ook de overheid speelt daarin een belangrijke rol.
De technologie gaat een grotere rol spelen als het gaat om de basisvaardigheden. Ik verwacht dat rekenen/taal steeds meer via geautomatiseerde processen wordt aangeleerd. De leerkracht blijft de spil van het onderwijs, echter, op reken en taalgebied werkt een leerkracht soms juist tegen leerlingontwikkeling. Wanneer leerkrachten niet meer de druk hebben van scoren volgens de norm krijgt hij meer tijd om zich te richten op het vormen van leerlingen. En dat gaat ervoor zorgen dat leerkrachten ruimte en tijd krijgen om het onderwijsproces als zodanig te bekijken, een proces. Wanneer leerkrachten gaan beseffen dat experimenteren, uitproberen, fouten maken op z'n minst beter is dan blijven doen wat je altijd al deed komt de ware innovatieve leerkracht om de hoek kijken.