Onderwijs is als een boek dat geschreven wordt. Met dank aan prof. Dijkgraaf

Mijn directeur stelde me laatst de vraag hoe de Willibrord staat in het
landschap van innovatieve scholen in Nederland. Als eerste lastig punt vind
ik de definitie van innovatief. Innoveren zie ik als de verzamelnaam van
alle vernieuwingen in een school. In ons geval is dat gespitst op draadloze
didactiek/ ipads, maar de invoering van opbrengstgericht werken is ook een
onderwijsvernieuwing. Het aanschaffen van een nieuwe methode is ook
innoveren en je schoolplein opknappen is in zekere zin ook een
onderwijsvernieuwing. Waar de aandacht qua type innovatie het meest naar
uitgaat is de innovatie op gebied van techniek en die onderwijsinhoudelijk
het meeste de boel opschudden, kijk naar de aandacht die o4nt krijgt. Een
onderwijsvernieuwing gericht op techniek betekent niet dat je
onderwijsinhoudelijk ook vernieuwd. Denk daarbij aan de massale aanschaf van
digiborden. En je kan met Ipads nog steeds frontaal klassikaal lesgeven, al
is dat waarschijnlijk (hopelijk) niet de visie die ten grondslag ligt aan
deze innovatie, op de Willibrord in ieder geval niet!
Om terug te komen op de vraag van mijn directeur probeerde ik een metafoor
te vinden om te situatie te schetsen. Het eerste idee dat me te binnen
schoot vond ik meteen niet zo'n hele verkeerde, onderwijsinnovaties kan je
vergelijken met een boek dat geschreven wordt. Het onderwijs bestaat in dit
geval zelfs uit een aantal boeken waarvan een heel aantal af zijn, die een
tweede versie hebben gekend of boeken die niet helemaal te plaatsen zijn in
de kast waar de meeste boeken in staan (Iederwijs bijvoorbeeld). Deze boeken
zijn in zekere zin verweven met de boeken die ons vertellen over hoe de
maatschappij zich ontwikkeld heeft. Het boek dat verteld over ons huidige
onderwijs is ongeveer aan een van de laatste hoofdstukken bezig. Innovaties
die zich bevinden op de voorbeelden van de nieuwe methode of het schoolplein
opknappen bevinden zich in de eerdere hoofdstukken, meerdere scholen hebben
dit al eerder gedaan, en het zijn logische vernieuwingen.
Vernieuwingen die zich afspelen op het gebied van de invoering van Ipads en
andere vernieuwingen die sterk inspelen op veranderingen in de maatschappij
liggen echter wat dichter bij de woorden en zinnen die nog maar net
opgeschreven zijn, de inkt is nog nat. Waar staat de Willibrord dan? Tja, in
de twee jaar dat ik werk op de Willibrord is er in ieder geval heel veel
gebeurd. En ik verwacht dat wat we doen zo is ingezet op een blijvende
verandering i.p.v. de pilot-achtige karakters van andere zogenaamde
Ipadscholen. Wat ik me we realiseer is dat wanneer we vijf (of drie) jaar
lang hetzelfde doen, we ons weer ergens midden in de hoofdstukken van het
boek bevinden die al lange tijd geleden geschreven zijn. Verder blijven de
regels van het spel hetzelfde, de zinnen zijn al geschreven, de woorden en
letters staan vast. En houden we de bladzijdes die achter ons liggen heel
erg goed in de gaten.
Wat staat er dan op de bladzijden die nog leeg zijn? En zijn er scholen die
op de ongeschreven bladzijdes toch al proberen te vernieuwen? En zijn er
vernieuwers die een nieuw boek proberen te schrijven? O4nt.nl vind ik een
initiatief dat een nieuw boek probeerd te starten, net als de sterrenscholen
en laterna magica. Mooie initiatieven die proberen bepaalde vernieuwingen in
een stroomversnelling te krijgen. Te vaak zijn deze ideeen een kort leven
beschoren.
Onderwijs zoals ik dat gezien heb vind ik onderwijs dat de lege bladzijden
van een oneindig boek beschrijven. De wetenschappelijke insteek, de manier
van kijken naar kinderen en het vertrouwen in het systeem maakt dit
succesvol. Alleen maar universitair geschoolde leerkrachten die constant met
een onderzoekende houding naar het onderwijs kijken, wat werkt wel, wat
werkt niet, en dan pas de letters op papier zetten. Deze manier van kijken
naar onderwijs maakt dat het onderwijs niet meer als boek maar meer als de
verbindende factor tussen mens en maatschappij, verweven met allerlei andere
boeken (maatschappij, natuur, mens, technologie, enz) en daar constant
invloed op uitoefenend. De kast waar alle boeken in staan, en die onmisbaar
is voor de boeken die erin staan. Zo zie ik het onderwijs in Nederland ook
graag. Dat is de grootste en belangrijkste vernieuwing die ons allen staat
te wachten, de plek van het onderwijs ten opzichte van de rest. Ipads zijn
in het licht van deze prachtige,onderwijsfilosofische ontwikkelingsroman
echter alleen maar een voetnoot. Maar wel een mooie...

Weet je nog....

Weet je nog...
Dat afval vroeger niet gescheiden werd, en nu wel. Dat is beter voor het milieu en op deze manier kunnen we bepaalde producten recyclen, zoals plastic en papier.
Dat televisies van die grote toeters aan de achterkant hadden. Platte schermen nemen minder ruimte in beslag. Door nieuwe technieken wordt bovendien de kwaliteit beter en het energieverbruik lager.
Dat we vroeger lp's hadden en nu 1000 cd's op een ipod kunnen zetten? Zo heb je ook je muziek onderweg.
Dat we vroeger alleen desktops hadden. Nu kunnen we een laptop overal mee naartoe nemen. Ook kunnen we onderweg in de trein werken. Een aantal treinen heeft al wifi, zodat we ook online kunnen werken.
Dat we vroeger afhankelijk waren van wat de televisie ons bracht. Nu hebben we on-demand- en internettelevisie. We kunnen kijken wat we willen en wanneer we dat willen.

Dat we vroeger les hadden uit boeken (je-weet-wel, waar alleen maar tekst en plaatjes in staan)? We leerden over vulkanen wanneer het boek zover was, niet omdat we daar zelf nieuwsgierig naar waren.
Dat de leerkracht alles klassikaal uitlegde? Dat was natuurlijk niet handig, een leerkracht die 25 leerlingen moet zien te bereiken.
Dat we vroeger allemaal op hetzelfde moment op hetzelfde niveau rekende? Raar natuurlijk, aangezien de ene leerling sneller en beter kan rekenen dan de ander.
Dat de leerkrachten zich vroeger druk maakten om het feit of ze de methode wel uitkregen? Hadden ze dan echt verwacht dat we alle stof ook daadwerkelijk beheersten alleen maar omdat de gehele methode doorlopen was.
Dat we vroeger geen mobiele telefoon of ipad/ipod mochten gebruiken? *uitleg lijkt me overbodig in deze...*
Dat de leerkrachten vroeger ALLES handmatig nakeken? Dat waren nog eens dure uren, aangezien een computer het in een fractie van de tijd kan.
Dat we vroeger allemaal op hetzelfde moment de klas inkwamen? Op dat moment was het wachten totdat de leerkracht begon te praten.
Dat we vroeger met allemaal leeftijdgenoten in de klas zaten? Die groep bleef acht jaar lang hetzelfde! We zagen de andere kinderen tijdens het buitenspelen.
Dat kinderen leren vroeger stom vonden?
Dat we vroeger alleen leerden tijdens de schooltijden? Na schooltijd mochten we doen wat we wel leuk vonden. Daarbij leerden we overigens net zoveel en net zulke belangrijke dingen, zoals samenwerken en probleemoplossend denken.
Dat er vroeger zoiets bestond als basiskennis, topografie bijvoorbeeld. Ze dachten dat we dat later in ons leven nodig zouden hebben...Om maar niet te praten over hoe we die topografie moesten leren.

Hoe zou de wereld eruitzien als we bij de eerste set ontwikkelingen ook steeds het argument hadden gegeven dat 'het op de manier zoals we dat nu doen toch goed gaat' en 'dat we het altijd zo doen'? Zal de wereld over 30 jaar weer totaal veranderd zijn, maar het onderwijs hetzelfde blijven?

De school als commercieel bedrijf

Laat ik voorop stellen; van het bedrijfsleven weet ik niets, tenminste, niets meer dan wat ik oppik in gesprekken met commerciële partners. Ten tweede, alle voorbeelden genoemd in deze blog zijn niet of deels op waarheid gebaseerd en betreffen fictieve leerkrachten... Dat je het even weet...
Een school zie ik toch ook als een bedrijf, de leerlingen zijn de klanten, de leerkrachten de werknemers. Uiteraard zit er een manager in de vorm van de directeur van de school. Meerdere scholen (bedrijven) vormen een organisatie. Vaak is de school een franchise onderneming, je runt je eigen zaak, met een bovenschool bestuur waar je naar toe kan voor hulp en die je andersom bepaalde regels op legt. Toch zie ik bij leerkrachten eigenlijk niet de klantvriendelijkheid en efficiency van een bedrijf uit de 21e eeuw
Uiteraard zijn er genoeg bedrijven die vast ook niet optimaal efficiënt en effectief werken, maar laat ik uitgaan van een degelijk bedrijf dat klantgericht is, die service en kwaliteit hoog in het vaandel hebben staan en die aansluiten bij de onstuimige wereld van vandaag de dag. Zo'n bedrijf moet dus snel kunnen inspelen op veranderingen, in ieder geval nagedacht hebben over een mogelijke toekomst en, in de meeste gevallen, steeds nieuwe producten ontwikkelen om je klanten binnenboord te houden. Daarnaast speelt er een commercieel belang; er moet geld verdient worden.
Kijkend naar een school zie ik eigenlijk het tegenovergestelde. Ik kan weer alles opsommen en er het woordje 'niet' voorzetten, maar dan wordt het zo'n negatieve bedoening. Toch denk ik dat een iets commerciële instelling bij leerkrachten ten goede komen aan de kwaliteit van onderwijs. Daarbij doel ik niet op een constructie waarin geld verdient moet worden, maar op een organisatie die effectiever en efficiënter werkt.
Wat ik bijvoorbeeld vrij lastig te verkroppen vind is dat een persoon van buitenaf een team van leerkrachten moet vertellen dat er ook zoiets bestaat als opbrengstgericht werken. En dat die leerkrachten dan verbaasd reageren! Wat hebben deze leerkrachten dan al die tijd gedaan? Ook het invoeren van cijfers van een toets gaat vaak op de ouderwetse manier; gemiddeldes met de hand en uit het hoofd uitrekenen. Om nog maar te zwijgen over het typen van een briefje naar ouders, met twee vingers en met de snelheid die niet gemeten wordt in aanslagen per minuut, maar aanslagen per uur. Ik kan me niet voorstellen dat de tijd die we hebben daar het best aan besteed kan worden. En dan vergaderen; teveel eigenwijze leerkrachten in een te kleine ruimte met een directeur die net iets teveel iedereen te vriend wil houden. En klantgericht? Ik denk het niet, nou ja, zolang er geen 'rare snuiters' tussen zitten zijn we best flexibel, maar wanneer er een leerling is die niet voor 'ons systeem' is gemaakt mag hij in z'n eentje in de hoek zitten. Dat is meer leerkracht-vriendelijk. Ooit wel eens bij het kopen van een nieuwe tv gehoord dat de betreffende winkel-medewerker liever heeft dat je een radio koopt?
Wat kunnen we hier dan aan doen? Tja, een beter milieu begint bij jezelf. Dus iedereen die een typecursus wil volgen of een Excel document voor snelle cijferinvoer wilt hebben is welkom. Verder denk ik dat innovaties als Ipads een uitstekende manier is om als school effectiever en efficiënter te worden. Daarbij horen echter wel de gevleugelde uitspraken als 'ICT is de sleutel, de leerkracht moet hem omdraaien'. Zo kan wat mij betreft een deel van het onderwijs gedigitaliseerd worden. Een computer kan sommige dingen nu eenmaal beter en sneller dan ik. Bijvoorbeeld een toets nakijken en beoordelen. En het bieden van een diverse uitleg kan een computer beter. Denk aan multimedia gecombineerd met de voorkeuren van de klant (leerling). Gelukkig zijn er met systemen als Digiduif mogelijkheden om op een snelle manier ouders te informeren of om hulpouders te vragen. Ook ELO's als Fronter maken het onderwijs kwalitatief beter.
Toch blijkt ook met dit soort ontwikkelingen het onderwijs een log apparaat waar innovatief niet vanzelfsprekend geïmplementeerd worden.