Een boek op een Ipad is geen boek meer!

Was ik net zo goed bezig met de leerlijn breuken te vangen in een interactief breukenboek (ik lach me een BREUK), blijkt Malmberg ook een moedige poging te doen een interactief boek op de markt te brengen. En wat blijkt, bij mij slaat het niet aan. Heeft het nog wel zin om interactieve boeken te maken? En wat is het alternatief?
Laat ik beginnen te vertellen over mijn eigen moedige poging tot het creëren van een interactief boek in iBooksAuthor. Alle reviews kloppen; het werkt en het is simpel. Nu was het aan mijn expertise en ervaring om de leerlijn breuken te vangen in een multimediaal boek waarin leerlingen tussentoetsen, video, animatie, afbeeldingen, geluid, websites, enzovoorts voorgeschoteld krijgen. Op die manier ervaren leerlingen het leren van breuken als leuk en zijn ze gemotiveerd om zich door deze materie heen te worstelen. Zodoende was ik bezig met tekst, leerlijnen, video en wat al niet meer om dit boek vorm te geven. Niet lang na mijn start vertelde een collega over een pilot van Malmberg waarin ze enthousiastelingen de kans geven gratis twee boeken van twee methodes te downloaden. Het is enigszins oude wijn in nieuwe zakken, maar Malmberg heeft wel een brok interactiviteit toegevoegd, dat in tegenstelling tot de iets minder moedige, maar net zo gewaardeerde schooltasapp. Ik ben uiteraard een van die enthousiastelingen die het boek gedownload heeft. Aangezien er verder geen lesbrief of leerkrachtenhandleiding bij zit ga ik er vanuit dat leerlingen dit boek geheel zelfstandig kunnen 'lezen'. En wat blijkt, een interactief boek op de Ipad werkt niet... Niet voor mij in ieder geval. Terwijl ik dat constateerde viel mijn breukenboek ook enigszins in duigen, en die kwam wel wat harder aan.
Wanneer je filmpjes, plaatjes, quizjes toevoegd aan een boek krijg je het effect dat je niet meer linksboven begint met lezen en rechtsonder eindigt. Je gaat namelijk als eerst op de plaatjes klikken, van klein naar groot en weer naar klein. Dan ontdek je plotseling een filmpje, die kijk je half, want je ziet een quiz/ review. De eerste keer heb je de helft goed, de tweede keer heb je, met een beetje geluk, alles goed. Op naar de volgende bladzijde, ik heb immers de vragen goed beantwoord. Dat dit door trial and error goed gaat, en niet omdat ik de stof beheers is daarbij van ondergeschikt belang. Je benaderd een interactief boek dus meer als een website of app waarbij je klikt op de dingen die je interessant vindt. Dit is ook een van de redenen om een boek interactief te maken, het werkt motiverend. Maar wanneer je niet meer alle stof doorneemt en simpelweg klikt op wat plaatjes en filmpjes mis je uiteraard een belangrijk stuk instructie. Het voordeel van de filmpjes en reviews blijft bestaan (motivatie), maar weegt dat op tegen het niet lezen van de teksten? Ik heb niet ervaren hoe dat gaat op lange termijn, gaat het 'wow effect' er enigszins van af en neem ik dan wel de tijd om alles te lezen? Uiteraard kan je dat als leerkracht vroegtijdig ondervangen door er op toe te zien dat leerlingen toch echt alle teksten lezen, naast het bekijken van de andere multimediale aspecten. Maar was een van de redenen van het interactieve boek niet dat leerlingen intrinsiek gemotiveerd zijn om het boek er bij te pakken en de stof door te nemen? Dan gaan we weer op de 'ik doe het voor de leerkracht' tour. Je moet je dus afvragen of een boek dat al bestaat (in dit geval een methodeboek Argus Clou van Malmberg) en het toevoegen van multimedia aspecten een verrijking of verloedering is.
Wat is dan een alternatief? Ik kan een aantal alternatieven schetsen die allen voor- en nadelen hebben. Een daarvan is een leerlijn (rekenen, breuken) volledig digitaal in een game. Niet een die je stapt voor stap meeneemt naar het volgende scherm, ook geen rekentuin dat niets meer is dan een verwerkingen/ oefenprogramma met een enorm sterk leerkracht- en beloningsgedeelte, maar een game zoals we die kennen waar kinderen verslaafd aan raken. Niet dat een gameverslaving goed is, maar als je het hebt over een game waar kinderen verslaafd aan zijn en waar de gehele leerlijn rekenen (bijvoorbeeld) in verwerkt zit, dan heb je wel de betrokkenheid die je wilt. Daarbij kunnen best elementen van bestaande programma's in terug komen. Denk aan rekentuin, cedicu, Ambrasoft, instructievideo's en ook de Kinect, Wii, Ipad functionaliteiten, enzovoorts. Leerlingen moeten het gevoel hebben dat zij de controle hebben, en niet andersom. Een wereld als HabboHotel, WoW, Viva Pinata, Runescape,..., waar kinderen zelf in kunnen rondlopen en zelf kunnen bepalen waar ze heen gaan en met wie ze praten en wat ze ondernemen. Dat daarbij een brok AI komt kijken lijkt me overbodig om aan te geven. Game elementen als tegen problemen aanlopen en die oplossen, levels hoger komen, beloningssystemen en interactie met anderen (hier of overzee, leren ze nog Engels ook...) werken in bestaande games ook, waarom zou je hier niet een leerlijn in kunnen verwerken. Oke, ik geef toe, ik voorzie niet een hele makkelijke integratie, maar als je daar een goed team voor hebt lijkt me dit een uitdaging die getackeld moet kunnen worden.
Een ander scenario is het creëren van authentieke situaties. Situaties die plaatsvinden in de directe omgeving van de leerlingen. Zaken als helpen bij de bakker, het ontwikkelen van de nieuwe woonwijk of helpen met de bestellingen voor de jaarsluiting zijn een bron van mogelijke rekenproblemen. Leerlingen gaan die oplossen en hebben daarbij vaardigheden en kennis nodig die je ze aan kan leren. Probleem van deze situatie is dat de leerkracht een berg werk moet verzetten en dat je dit voor een deel jaarlijks opnieuw moet doen. Voordeel is wel dat je eindelijk je beroep weer mag uitoefenen in plaats van het slaafs volgen van de methode met als enige stress de vraag of je hem dit jaar wel uit krijgt... Didactische modellen als verhalend ontwerp en actief leren krijgen hierin een plek. Digitaal leermateriaal past hier uiteraard ook bij.
Bovenstaande scenario's gelden alleen voor vakken waar kerndoelen voor geformuleerd zijn. Op dit moment is dat nog zo'n beetje voor alle vakken het geval. Ik hoop echter dat de wijzen die de touwtjes in handen hebben snel inzien dat kerndoelen formuleren voor vakken als aardrijkskunde, geschiedenis en biologie niet meer van deze tijd is. Het behalen van doelen wordt een bijzaak, een prettig extraatje. In deze vakgebieden moet de nadruk komen te liggen op het proces dat leerlingen doorlopen, individueel of de groep als geheel. Wanneer dit leerproces goed is, zijn goede uitkomsten een logisch gevolg. Dat de een leert over vulkanen en de ander over de landen waar vulkanen liggen is van ondergeschikt belang. Dat leerlingen in dit geval, in tegenstelling tot het werken met een methode waar kerndoelen behalen de hoofdzaak is, andere vaardigheden en kennis leren die ze later hard nodig zullen hebben vind ik wel het vermelden waard.
De waarheid zal uiteraard in het midden liggen. Kerndoelen zullen voorlopig blijven bestaan, digitale leermiddelen zullen er steeds meer komen, nieuwe vaardigheden (21st) en kennis kunnen toepassen in de echte wereld zal steeds belangrijker worden. Echter, het vangen van al deze halve en hele waarheden in een omgeving waar kinderen zich graag in bevinden en leren, wordt een ander verhaal. Interactieve boeken zijn daarin een logische ontwikkeling, maar wel een waar ik nu al tegen mitsen en maren aanloop.